<< Vorige pagina

13 februari 2020

Pamperrekeningen, jaggers, genadejaren en andere nieuwe woorden


De afdeling Keulen besteedde eind vorig jaar aandacht aan 'Het woord van de week' van de Taaltelefoon. Dat is een officiële website van de Vlaamse overheid, waar men vragen kan stellen op zaken als spelling en grammatica. Iedere week verstuurt de Taaltelefoon aan geïnteresseerden een e-mail met adviezen, nieuwtjes én het woord van de week. Welke woorden zijn ontstaan in 2019 en in de twintig jaar daarvoor? Wat zijn vitalo's, jaggers, babytheken, genadejaren en ouderschapsparadoxen? Hoe ingeburgerd zijn termen als boerkini, vlog, babyborrel, barista, plofkraak, filerat, plastic soep en pamperrekening inmiddels?

 

 

 

 

Woorden van de week uit 2019:

 

  • Jagger

De lezers van een Nederlandse krant bedachten het woord vitalo voor een 'actieve oudere'. Radio 1 vroeg zijn luisteraars naar een Vlaams alternatief. Zij kozen voor jagger. De eerste drie letters verwijzen naar 'jong', 'actief' en 'gepensioneerd'. Het woord wordt op z'n Engels uitgesproken en verwijst ook naar Mick Jagger (76), de nog steeds vitale, energieke en dartele zanger van de rockband The Rolling Stones.

 

  • Ingroenen

Verschillende Vlaamse gemeenten kiezen ervoor om hun begraafplaatsen te laten ingroenen. Het grind van de paden en tussen de graven verdwijnt er en wordt vervangen door gras en bloemenweides. Er worden inheemse struiken en bomen, bloeiende vaste planten en bodembedekkers aangeplant. De bedoeling is om zo veel mogelijk groen te creëren zodat bezoekers van een begraafplaats tot rust kunnen komen. Het vele groen wordt als positief en troostend ervaren. Door de begraafplaatsen in te groenen, zijn ze bovendien gemakkelijker te onderhouden. 

 

  • Babytheek

Een babytheek is een uitleendienst voor babymateriaal. Ouders of grootouders kunnen er babyspullen lenen tegen een kleine jaarlijkse bijdrage. De eerste babytheek werd in 2018 geopend in Brussel. Ondertussen hebben ook Oostende, Geel en Aartselaar een babytheek. Verschillende andere Vlaamse steden en gemeenten hebben plannen om er een op te richten.

 

  • Omstandereffect

Vorige week zijn op de Grote Markt in Kortrijk verschillende voorbijgangers doorgelopen zonder hulp te bieden aan een man in nood. Volgens de theorie van het omstandereffect zouden mensen minder geneigd zijn om iemand te helpen naarmate de groep omstanders groter is. Ze verwachten dan dat iemand anders de verantwoordelijkheid op zich neemt. In Kortrijk ging het niet om een groep omstanders maar om individuele voorbijgangers. De politie onderzoekt nu waarom ze de stervende man niet geholpen hebben. Een verklaring zou bijvoorbeeld ook kunnen zijn dat het nacht was en ze de noodsituatie niet goed hebben ingeschat.

 

  • Heupairbag

Een Nederlands bedrijf heeft een heupairbag ontwikkeld die heupbreuken bij ouderen kan voorkomen. Een heupairbag is een brede heupgordel met twee grote vlakken aan de zijkanten. Daarin zitten airbags die zichzelf opblazen bij een val. Er bestaat ook een geavanceerde versie met een automatisch alarm en een gps. Heupairbags worden al in een twintigtal Nederlandse woon-zorgcentra gebruikt. Er is nog uitgebreider onderzoek nodig, maar de eerste resultaten zijn alvast veelbelovend: het aantal heupfracturen is fors gedaald.

 

  • Reddingsstrook

Recentelijk brandden op de Vlaamse E40 drie voertuigen uit na een banale kop-staartaanrijding. De brandweer had de schade waarschijnlijk kunnen beperken als er een reddingsstrook was gevormd. Dat is een strook die automobilisten bij filevorming vrijmaken voor de hulpdiensten. De auto's die op de linkerrijstrook rijden, schuiven nog meer op naar links. De andere auto's schuiven op naar rechts, tot op de pechstrook als die er is. In het Belgische verkeersreglement is niet opgenomen dat je een reddingsstrook moet vormen als er een file ontstaat. In Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Hongarije is het wettelijk verplicht om op die manier ruimte te maken voor de hulpdiensten.

 

  • Olivijn

Vlaamse wetenschappers pionieren met onderzoek naar het gebruik van olivijn in zeeën en oceanen om het broeikaseffect tegen te gaan. Olivijn (of olivien) is een silicaatgesteente dat zijn naam dankt aan zijn olijfgroene kleur. Als het gesteente onder water verweert, onttrekt het op natuurlijke wijze CO² aan het zeewater. Momenteel absorberen onze zeeën zowat 20 procent van de totale CO²-uitstoot. Een dun laagje olivijn op de zeebodem zou die capaciteit kunnen verhogen.

 

  • Vakantiearmoede

In 2018 is de vakantiearmoede in Vlaanderen licht gedaald: bijna 16% van de Vlamingen kon vorig jaar om financiële redenen niet op vakantie gaan. Sinds 2008 schommelt het aantal Vlamingen met vakantiearmoede tussen 18 en 20%. De vakantiearmoede ligt het hoogst bij personen die geboren zijn buiten de Europese Unie, bij werklozen en bij eenoudergezinnen. In Europa kampt gemiddeld 28,4% met vakantiearmoede. Vlaanderen zit dus ruim onder het Europese gemiddelde. Dat blijkt uit cijfers van Statistiek Vlaanderen.

 

  • Genadejaar

Vanaf dit schooljaar kunnen basisscholen die minder leerlingen aantrekken en daardoor hun subsidie dreigen te verliezen, twee jaar na elkaar een genadejaar krijgen van de Vlaamse overheid. Tijdens die genadejaren kunnen ze normaal blijven functioneren en hebben ze extra tijd om nieuwe leerlingen te vinden. De genadejaren zijn vooral nuttig voor kleine buurtscholen in dunbevolkte gebieden. Als een genadeschool na twee jaar nog altijd onvoldoende leerlingen telt, kan de Vlaamse overheid ze laten sluiten.

 

  • Ouderschapsparadox

De ouderschapsparadox houdt in dat de meeste mensen graag kinderen willen, maar dat ze mét kinderen vaak ongelukkiger zijn dan zonder. De oorzaak van dat lagere geluksgevoel is wellicht dat kinderen opvoeden veel stress en uitputting met zich meebrengt. Aan de andere kant ervaren mensen met kinderen hun leven vaak wel als zinvoller. Recent onderzoek heeft ook aangetoond dat ouders op latere leeftijd, als de kinderen het huis uit zijn, een groter geluksgevoel signaleren dan leeftijdsgenoten zonder kinderen. Het gaat telkens om subtiele verschillen.

 

  • Automodus

De Vlaamse Stichting Verkeerskunde voert in samenwerking met verschillende telecomoperatoren een campagne die gsm-gebruik in de auto afraadt. Met onder andere radiospotjes en affiches zetten ze de automodus in de kijker. De automodus is geen instelling op de smartphone, zoals de vliegtuigmodus, maar staat voor de bewuste keuze van de autobestuurder om afleiding in het verkeer te vermijden. Je kunt in automodus gaan door je smartphone buiten handbereik te leggen, door de 'niet storen'-functie in te schakelen of door het toestel op stil te zetten.

 

  • Namiddagmens

Nieuw wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat er niet alleen ochtend- en avondmensen bestaan, maar ook namiddagmensen. In Nederland worden ze middagmensen genoemd. Namiddagmensen of middagmensen zijn het actiefst in de periode vlak voor de middag tot vlak voor de avond. 's Morgens en 's avonds zijn ze slaperig. Er zijn ook mensen die tussen 14 uur en 16 uur slaperig zijn, terwijl ze 's ochtends en 's avonds pieken. Zij worden dutters genoemd.

 

 

 Woorden van de week uit de laatste twintig jaar:

 

  • Babyborrel (2002)

Steeds meer ouders organiseren een babyborrel om hun pasgeboren kind aan vrienden en familie voor te stellen. Als het kindje een paar weken oud is, ontvangen ze iedereen samen. Op die manier voorkomen ze dat de hoeveelheid goedbedoelde bezoekjes hun op een bepaald moment te veel wordt. De borrel is niet al te letterlijk te nemen: veel sterkedrank komt er gewoonlijk niet aan te pas. Andere benamingen voor babyborrel zijn kraamfeest, geboortefeest en geboortereceptie.

 

  • Vlog (2005)

Een groeiend fenomeen in de internetwereld is de videoweblog of kortweg vlog. De vlog is een variant van de blog, die voornamelijk teksten bevat. Een vlog is een dagboek op het internet met videobeelden, bijvoorbeeld informatieve verslagen, grappige filmpjes of diepgravende debatten. Naast het woord vlog komen de afgeleide vormen vloggen en vlogger ook voor.

 

  • Phishing (2005)

Webcriminelen proberen internetgebruikers op te lichten door hun op slinkse manieren persoonlijke informatie te ontfutselen. De fraudeurs kopiëren bijvoorbeeld een website van een respectabele bank of firma, sturen e-mails rond om mensen naar de site te lokken en vragen hun dan hun inlogcode, wachtwoord, kredietkaartnummer en geheime code in te tikken. Daarmee kunnen de oplichters dan aan de slag. Die internetcriminaliteit wordt phishing genoemd, omdat er naar persoonlijke informatie wordt 'gevist'. De spelling met ph- is er wellicht om het onderscheid duidelijk te maken met de bedaarde hengelsport of fishing.

 

  • Sudoku (2005)

Een sudoku (spreek uit 'soedookoe') is een puzzel van negen bij negen vakjes waarin een aantal cijfers van 1 tot en met 9 ingevuld zijn. De puzzel is nog eens onderverdeeld in blokjes van drie bij drie. Om hem op te lossen, moet je de lege vakjes zo invullen dat in elke rij, elke kolom én elk blokje de cijfers 1 tot en met 9 elk één keer voorkomen. Sudoku betekent in het Japans 'enkelvoudig cijfer'. Het spelletje is door een New Yorkse uitgeverij ontwikkeld en gebaseerd op de bevindingen van een Zwitserse wiskundige uit de achttiende eeuw. Het is in Japan al zo'n twintig jaar erg populair en op dit moment is het een heuse rage in Groot-Brittannië.

 

  • Boerkini (2006)

De boerkini is een zwempak voor moslimvrouwen. Met zo'n boerka in waterafstotende stof kunnen ook moslimvrouwen vrije waterpret beleven. De streng-islamitische bikini pakt het lichaam van top tot teen in, zoals een duikerspak. Boerkini is gevormd uit de woorden boerka en bikini.

 

  • Barista (2007)

Een barista is voor de koffie wat een sommelier voor de wijn is. Het is iemand die op professionele wijze espresso en andere koffiespecialiteiten serveert. De barista weet alles over koffie en beheerst de techniek van het koffiezetten volledig. Het woord betekent in het Italiaans letterlijk 'barman'. Ook het beroep is van oorsprong Italiaans, maar het vakmanschap breidt zich uit naar andere landen, waaronder België en Nederland.

 

  • Klimaatneutraal (2007)

Milieubewuste particulieren en bedrijven kunnen hun uitstoot van broeikasgassen neutraliseren door bomen te laten planten die net zo veel broeikasgassen uit de atmosfeer halen als er door hun toedoen is ingepompt. Op die manier kunnen ze klimaatneutraal blijven produceren en vliegtuigreizen maken. Met klimaatneutraal wordt bedoeld dat er geen ongunstige beïnvloeding van het klimaat is. In plaats van klimaatneutraal wordt ook CO2-vrij gebruikt.

 

  • E-sigaret (2007)

Een e-sigaret of elektronische sigaret bevat een kleine elektronische verstuiver die nicotine vrijgeeft, maar geen kankerverwekkende stoffen zoals teer. Omdat er geen omgevingsrook vrijkomt, is elektronisch roken toegestaan op plaatsen waar een rookverbod geldt. De e-sigaret ziet eruit als een gewone sigaret met een mondstuk, ze werkt met nicotineampullen en is oplaadbaar. Er is ook een e-sigaar en een e-pijp.

 

  • Ontvrienden (2009)

Netwerksites als Facebook en Netlog hebben nog steeds een groeiend succes. Vaak proberen nieuwe leden zo veel mogelijk virtuele vrienden toe te voegen. Na een tijd ondervinden ze dat een groot vriendenbestand niet te onderhouden valt en gaan ze wieden in het aantal vrienden. Dat wordt ontvrienden genoemd. Je kunt een vriend discreet en pijnloos ontvrienden, zonder dat hij er een berichtje over krijgt. Van Dale koos ontvrienden als het woord van 2009.

 

  • Umami (2010)

Veel wetenschappers erkennen umami als de vijfde basissmaak, naast zoet, zuur, zout en bitter. De smaak is moeilijk te definiëren, maar hij wordt dikwijls omschreven als een hartige, volle smaak, die een gerecht diepgang geeft. De umamismaak wordt veroorzaakt door glutamine, dat vooral in eiwithoudende producten zoals vlees, gevogelte, vis, groenten en melk wordt aangetroffen. Umami is Japans voor smakelijk. De u van umami wordt als oe uitgesproken. De klemtoon ligt op de tweede lettergreep.

 

  • Swipen (2011)

Swipen is met een vinger over de touchscreen van een tabletcomputer bewegen om te navigeren. Je kunt bijvoorbeeld op die manier de krant doorbladeren op een iPad.

 

  • Plasticsoep (2011)

Vorige week zijn op een internationale conferentie over zeevervuiling in Honolulu strategieën ontwikkeld om het probleem van de plasticsoep aan te pakken. Plasticsoep is een benaming voor de enorme hoeveelheden plastic afval in de zee, die door zeestromingen bij elkaar gedreven zijn. Er zouden verschillende van die drijvende vuilnisbelten zijn. Samen bedekken ze volgens sommige schattingen een gebied dat ruim twee keer zo groot is als de Verenigde Staten. Doordat drijvende plasticdeeltjes sterk op plankton lijken, komen ze via de voedselketen in de magen van vogels en vissen terecht. Dat kan leiden tot een verstoorde hormoonhuishouding en vergiftiging.

 

  • Pamperrekening (2011)

Een pamperrekening is een rekening waarop je geld kunt overschrijven als cadeau bij de geboorte van een baby. De ouders kunnen dan zelf kiezen wat ze met het geld doen: kleertjes kopen, luiers kopen, sparen. In België is het tegenwoordig heel gewoon om het nummer van de pamperrekening op een geboortekaartje te vermelden.

 

  • Grexit (2012)

Of het zover zal komen is nog afwachten, maar er bestaat al wel een woord voor het scenario waarbij Griekenland uit de eurozone stapt: grexit, een verkorting van Greek exit of Griekse exit.

 

  • Filerat (2013)

Vorige week heeft de verkeerspolitie boetes uitgedeeld aan fileratten. Filerat is de afkeurende benaming voor automobilisten die hun filerijdende voorliggers voorbijrijden via de benzinestations en parkeerterreinen langs de autosnelweg. Dat asociale gedrag roept veel weerstand op. Het woord rat wordt wel vaker gebruikt voor iemand die veracht wordt om zijn slinkse streken.

 

  • Mobiliteitsbudget (2014)

Sinds vorige week loopt er een proefproject met het mobiliteitsbudget. Tweehonderdvijftig proefpersonen uit meer dan twintig bedrijven kregen een speciale betaalkaart en een maandelijks budget. Dat geld kunnen ze besteden aan bus- en treinkaartjes, huurfietsen en dergelijke. Er wordt onderzocht of het mobiliteitsbudget werknemers ertoe aanzet om meer alternatieve vervoersmiddelen te gebruiken voor hun woon-werkverkeer.

 

  • Transmigrant (2017)

Een transmigrant is een migrant die tijdelijk in een land verblijft omdat hij op doortocht is naar een ander land. Zo worden vluchtelingen die in de buurt van het Brusselse Noordstation verblijven maar eigenlijk naar het Verenigd Koninkrijk willen, transmigranten genoemd. Ze vragen in het doorreisland geen asiel aan, omdat ze dan in hun land van bestemming hun kans op asiel verspelen. Synoniemen zijn transitmigrant en doorreismigrant.

 

  • VAR (2018)

Op het WK voetbal in Rusland kan de scheidsrechter de hulp inroepen van een video assistant referee, kortweg VAR. De VAR zit in een centrale studio in Moskou, waar hij betwiste spelfases opnieuw op video kan bekijken en beoordelen. Met een snelle radioverbinding communiceert de VAR met de scheidsrechter op het veld, die de uiteindelijke beslissing neemt. Ook videoscheidsrechter en videoref worden gebruikt.

 

  • Plofkraak (2018)

In een maand tijd werden er in ons land vijf plofkraken gepleegd op bankautomaten. Via de geldsleuf of een opening aan de onderkant van de automaat laten de plofkrakers gas in de machine sijpelen, dat ze daarna tot ontploffing brengen. In een geldautomaat zit een ontwaardingsmechanisme dat bij een kraak de bankbiljetten met inkt onbruikbaar maakt. Doordat een gasexplosie van binnenuit werkt, wordt dat mechanisme bij plofkraken uit de automaat geduwd en op die manier onschadelijk gemaakt.

 

 


Reacties



Terug naar overzicht »