Vooruitlopend op een expositie over de Bourgondiërs in het Noord-Brabants Museum in 's-Hertogenbosch in 2022 wil de afdeling Zwolle de komende jaren de Bourgondische Nederlanden centraal stellen in haar programmering. Staatsrecht, civiel recht, strafrecht, de Moderne Devotie, de rol van de vrouw, migratie en de huidige inburgering, de invloed op de kunst en architectuur, het ontstaan van de eigen Nederlandse taal, muziek, eten en drinken, het overkoepelende thema 'Bourgondiërs' zal breed ingevuld worden. De aftrap werd eind november gegeven met een lezing van de Leidse historicus Robert Stein over de vraag hoe de Nederlanden werden samengesmeed en toch gedeeld bleven.

 

 

Het waren de hertogen van Bourgondië die in de jaren 1425-1440 de belangrijkste delen van de Nederlanden in een personele unie verenigden. De hertogen van Bourgondië stamden af van het Franse koningshuis. Zij beseften dat een monarch zijn gezag alleen kon vestigen als hij werd gesteund door een groot deel van zijn onderdanen. Uiteraard wilden die onderdanen – vooral in de steden - dan ook een deel van de macht. De hertogen begrepen dat hun machtsuitoefening alleen een succes kon worden als ze contracten sloten met de steden, de middeleeuwse 'metropolen aan de Noordzee', zoals ze worden beschreven in het gelijknamige boek van mediëvist Wim Blockmans.

 

Samensmeden

 

Het samensmeden van de afzonderlijke delen van wat we de Nederlanden zijn gaan noemen, was vooral gebaseerd op het besef dat samenwerking tussen de hertogen en de steden zou leiden tot meer veiligheid en tot economische voorspoed. De hertogen zagen als het ware hoe het verlangen daarnaar in een organisatorisch geheel kon worden samengebracht. De reeds bestaande regionale en stedelijke rechtsorde kreeg door hun organisatorisch vernuft een bovenregionale betekenis. In de praktijk probeerden de Bourgondiërs de stedelijke steun te verwerven door allerlei concessies te doen - zoals bijvoorbeeld vastgelegd in de Brabantse Blijde Inkomst. Met praalzucht en propaganda manifesteerden zij zich daarnaast als soevereine vorsten. Zo konden de hertogen de unificatie van de Nederlandse gewesten vormgeven.

 

Basis

 

Dr. Robert Stein, universitair hoofddocent Middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit Leiden, beschreef in zijn lezing hoe het Bourgondische proces van eenwording de basis heeft gelegd voor het bestuur, de rechtspraak en de staatsrechtelijke en financiële staatshuishouding van de huidige staten Nederland, België en Luxemburg, heden ten dage samenwerkend in de Benelux (Robert Stein, 'De Hertog en zijn Staten', 2014). Hij vertelde hoe de Bourgondische machtsovername vorm kon krijgen dankzij het teloorgaan van de oude regionale vorstendommen. Dit maakte tevens de weg vrij voor het verdwijnen van de antieke feodale bestuurspraktijken.

 

Twee zienswijzen

 

Unificatie en samenwerking zijn nauwelijks nog aanwezig in het collectieve bewustzijn door de opdeling na de Tachtigjarige Oorlog, de verovering door Lodewijk XIV van de meest zuidelijke gewesten en de breuk in 1830. Robert Stein sprak over enerzijds de 'Flandrocentrische' kijk op de Bourgondische tijd en anderzijds een 'Hollandcentrische' kijk. Maar hebben die zienswijzen in deze tijden van Eurocentrisme nog wel betekenis en zo ja, welke dan? Of wordt het discours inmiddels overheerst door herlevend regionalisme en de zogenaamde Noord-Zuid verschillen, die iedere keer weer worden benadrukt binnen de Orde? Alsof al die Vlamingen en Hugenoten geen zuidelijke cultuurelementen hebben toegevoegd aan het Noorden van de Lage Landen. Heeft de ontkenning van de betekenis van de Bourgondische tijd in het Noorden niet veeleer te maken met de afkeer van de fanatieke poging van hun Habsburgse opvolgers om de protestantse ketters uit te roeien? De Bourgondische Nederlanden verdienen een herijking in het historisch bewustzijn in Noord en Zuid.

 

Age Kamermans

Lid van de afdeling Zwolle

 

 

                                                      De aanleiding voor de lezing van Robert Stein bij de afdeling Zwolle
                                                      was de publicatie van het onlangs verschenen boek van Bart van Loo,
                                                      getiteld 'De Bourgondiërs - Aartsvaders van de Lage Landen'.

 

 

Vlaams verdriet of hoop op een toekomst voor de Lage Landen?

 

“Wat als het nu eens anders gelopen was en vorstin Maria de Rijke alias Maria van Bourgondië aan het einde van de vijftiende eeuw niet van haar paard gedonderd was? Wat als haar zoon Filips de Schone in 1506 niet al op zijn 28ste was overleden? Had het Bourgondische rijk met als kern Vlaanderen, Brabant, Zeeland en Holland dan kunnen voortbestaan?”

 

Deze vraag stelde Joost Eskes (docent communicatie aan de Hanzehogeschool Groningen, Instituut voor Communicatie en Media) in een bespreking voor het blad Historiek van het boek van Bart van Loo 'De Bourgondiërs - Aartsvaders van de Lage landen'. Hij stelt nog een andere vraag ook: Had de scheiding tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden kunnen worden vermeden? Want, vraagt hij zich af, "als het allemaal anders was gelopen, die Bourgondische eenwording, was de scheiding tussen Noord en Zuid dan vermijdbaar geweest?"

 

Nostalgie

 

De vraag of de scheiding der Nederlanden vermeden had kunnen worden, is in kringen van de Orde van den Prince zeker wel eerder gesteld, al dan niet ingegeven door een voor veel Noord-Nederlandse Princevrienden moeilijk invoelbare vorm van nostalgie. Terugkijken naar wat had kunnen zijn, heeft echter weinig zin. Wat wel relevant is voor een genootschap als de Orde, is om haar doelstelling 'de verbinding tussen Noord en Zuid bevorderen', actief te beleven en ook te kijken naar de toekomst. In die zin kan de vraag gesteld worden of de culturele en staatsrechtelijke fundamenten die destijds zijn gelegd voor de Lage Landen nog steeds relevant zijn. Zelfs zodanig relevant, dat de inwoners van die Lage Landen in het Europees gewoel over samenwerking nieuwe antwoorden kunnen formuleren. Gaan we naar een Europese Unie waar voor de Lage Landen slechts een plaats is als marionet of als figurant van de Frans-Duitse as?

 

Nederlandse taal en cultuur

 

Ondertussen verschuift ook het perspectief voor de Nederlandse taal en cultuur, die we delen in de Lage Landen. De Angelsaksische tsunami heeft onze universiteiten al bijna veroverd en het Nederlands wordt in eigen land een vreemde taal. Waar het nostalgisch verlangen naar een staatsontwerp van de Bourgondiërs bij velen slechts een historische belangstelling oproept, zou het ook een boodschap in zich kunnen dragen voor de toekomstige samenwerking in onze Lage Landen. Is er een boodschap, die ons bereikt over de graven van de Bourgondische prinsen heen, die ook te vertalen is in een toekomstperspectief?

 

Gesprek

 

Daarover met elkaar in de Orde in gesprek gaan én daarover een maatschappelijk debat stimuleren lijkt een (te) grote ambitie. Ondertussen zijn de panelen in de verhoudingen binnen de Europese volkeren verzameling weer aan het schuiven. Deze keer (nog) niet door geweld en oorlog, maar wel politieke onrust die veroorzaakt wordt door populisme. Het uitbreken van Groot-Brittannië uit de Europese Unie is hierin een voorlopig hoogtepunt. Het laat zien dat samenwerkingsverbanden en democratische principes op de tocht staan. Toch zou de Orde het zout kunnen zijn in die maatschappelijke discussie. Mijn oproep en hoop is dat binnen de Orde het debat een aanvang neemt. Laten we zorgen, dat de cultuur van de Lage Landen niet klem komt te zitten tussen de panelen.

 

Age Kamermans

Lid van de afdeling Zwolle